Εάν αποφασίσετε να ξεκινήσετε μαθήματα Μουσικής, έχετε διάφορες επιλογές, όπως την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, τα μαθήματα φωνητικής, ή την παρακολούθηση κάποιου σεμιναρίου μουσικής σύνθεσης-στιχουργίας. Μία από τις επιλογές που έχετε στη διάθεσή σας είναι τα μαθήματα Αρμονίας, ή αλλιώς Σολφέζ ή Θεωρίας της Μουσικής.
Εκ πρώτης όψεως, ίσως να σας τρομάζει λίγο ο τίτλος ‘Θεωρία’ αλλά, όταν ξεκινήσετε τα μαθήματα, θα ανακαλύψετε ότι η μουσική θεωρία αποτελεί θεμέλιο όλων των μουσικών ειδών και κομματιών, από τα πιο απλά έως τα πιο σύνθετα.
Τι είναι η Θεωρία της Μουσικής;
Η Θεωρία της Μουσικής είναι το ‘Πώς’ και το ‘Γιατί’ τα οποία διέπουν τη λειτουργία και τον ήχο κάθε μουσικού έργου.
Πράγματι, έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς συνθέτουμε όλα τα επιμέρους στοιχεία, τους ήχους δηλαδή και τις νότες που παράγουμε με την φωνή μας και παίζοντας μουσικά όργανα, και δημιουργούμε το ενιαίο μουσικό αποτέλεσμα των μουσικών κομματιών που ακούμε στο ραδιόφωνο ή σε μία συναυλία; Γιατί η περίφημη Συμφωνία υπ. αρ. 5 σε Ντο Ελάσσονα του Μπετόβεν (το περιβόητο «Ντα ντα ντα νταααααμμμ…») ακούγεται τόσο σκοτεινή και μας προξενεί φόβο, ενώ η Ουβερτούρα ‘William Tell’ μας προκαλεί ενθουσιασμό και μας ξεσηκώνει; Για να βρούμε την απάντηση, χρειάζεται να αναλύσουμε την μουσική δομή των συγκεκριμένων κομματιών.
Όταν ακούτε την λέξη «Θεωρία», ενδεχομένως να σκέφτεστε ότι αφορά αποκλειστικά τους πιο προχωρημένους μαθητές. Αυτό είναι πέρα για πέρα λάθος! Όπως θα εξηγήσουμε σε αυτό το άρθρο, ο κάθε μαθητής που ξεκινά την εκμάθηση σολφέζ ή ενός μουσικού οργάνου, θα χρειαστεί να εξοικειωθεί με τις θεμελιώδεις έννοιες και αρχές της Μουσικής Θεωρίας. Το να κατανοήσει δηλαδή κανείς το πώς αυτές οι έννοιες αλληλοεπιδρούν και συνθέτουν ένα κομμάτι, από μόνο του αποτελεί μία σπουδή στην μουσική θεωρία, ακόμη και εάν είναι σε πολύ βασικό επίπεδο.
Ενώ η θεωρία της μουσικής όντως αφορά στην ανάλυση και φιλοσοφία που διέπει την δομή ενός μουσικού κομματιού, εντούτοις αφορά και αμιγώς πρακτικά θέματα. Δηλαδή, φυσικά μπορούμε να μελετήσουμε την θεωρία υπό το πρίσμα της επεξήγησης του γιατί μία συγκεκριμένη μουσική νότα έχει ευχάριστο ήχο ή αναλύοντας γιατί ο Μπετόβεν έκανε τις συγκεκριμένες καλλιτεχνικές επιλογές. Αλλά μπορούμε να αναζητήσουμε τις απαντήσεις και σε άλλο, πιο θεμελιώδες επίπεδο, το οποίο ακόμα και οι αρχάριοι μελετητές της θεωρίας μπορούν να κατανοήσουν και να θέσουν άμεσα σε εφαρμογή.
Σημειώνουμε εδώ ότι σε αυτό το άρθρο θα εξερευνήσουμε τις βασικές αρχές της θεωρίας της λεγόμενης Δυτικής μουσικής, και όχι του συνόλου της μουσικής παραγωγής της υφηλίου. Υπάρχουν και άλλα είδη μουσικής, τα οποία προέρχονται από διαφορετικές μουσικές παραδόσεις, οι οποίες έχουν τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο να παίζουν και να συνθέτουν μουσική. Εντούτοις, σε αυτό το άρθρο θα επικεντρωθούμε στην μουσική θεωρία που μας είναι οικεία, αυτή δηλαδή της λεγόμενης ‘Δυτικής’ μουσικής παράδοσης.
Είναι αναγκαία η εκμάθηση της Θεωρίας της Μουσικής;
Η μελέτη της θεωρίας της μουσικής δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για την εκμάθηση της μουσικής. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να μάθει να παίζει ένα μουσικό όργανο εμπειρικά, δηλαδή να είναι αυτοδίδακτος, δίχως να έχει μελετήσει σολφέζ ή να κατανοεί το γιατί μία νότα παράγει τον συγκεκριμένο ήχο.
Εντούτοις, συνήθως όταν ξεκινάτε μαθήματα ενός μουσικού οργάνου παράλληλα θα διδαχθείτε και τα βασικά σημεία της μουσικής θεωρίας, καθώς είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εκμάθησης ενός οργάνου ή της σύνθεσης μουσικής. Ενδεχομένως η μελέτη σας αυτή να επικεντρωθεί απλά στο πώς να διαβάζετε τις νότες, τα μουσικά διαστήματα και τις σημειώσεις σε μία παρτιτούρα (όλα τα μέρη δηλαδή μίας μουσικής σύνθεσης), ώστε να γνωρίζετε πόσο γρήγορα και σε ποια ένταση θα πρέπει να ερμηνεύσετε ένα κομμάτι.
Οι νότες που αντιστοιχούν στα πλήκτρα του πιάνου, αποτυπώνονται στο λεγόμενο «πεντάγραμμο», το οποίο αποτελείται από γραμμές και διαστήματα. Μέσω της οπτικής αποτύπωσης του ήχου που παράγει το κάθε πλήκτρο όταν το πατάμε, η μουσική μπορεί εύκολα να κατανοηθεί και να αναπαραχθεί.
Αυτή καθ’ εαυτή η γνώση αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της σπουδής της μουσικής θεωρίας. Από αυτή την βάση, θα μπορέσετε σε επόμενο στάδιο να μάθετε πώς να συνδυάζετε αυτές τις νότες για να φτιάχνετε αλληλουχίες όπως οι κλίμακες (δηλαδή συγκεκριμένες αλληλουχίες από οκτώ, κάθε φορά, νότες), συγχορδίες (πολλαπλές νότες που παίζονται ταυτόχρονα) και αντίστοιχες βασικές τεχνικές.
Η προχωρημένη γνώση μουσικής θεωρίας δεν είναι απαραίτητη για την μελέτη άλλων τομέων της μουσικής. Αυτό όμως που είναι απαραίτητο είναι να μάθετε τα βασικά της μουσικής θεωρίας. Σίγουρα, ο καθηγητής που θα επιλέξετε ανάμεσα στους έμπειρους εκπαιδευτικούς του Πανελλήνιου Δικτύου Καθηγητών θα σας μάθει τα βασικά του σολφέζ (το πώς να ‘διαβάζετε’, δηλαδή, τις νότες σε μία παρτιτούρα), παράλληλα με την διδασκαλία του μουσικού οργάνου που έχετε επιλέξει.
Γιατί είναι σημαντική η Θεωρία της Μουσικής
Η γνώση της μουσικής θεωρίας σας βοηθάει να έχετε καλύτερη αντίληψη και κατανόηση, και έτσι να ξέρετε να τεκμηριώνετε σωστά τις επιλογές σας, είτε παίζετε κάποιο μουσικό όργανο, είτε ερμηνεύετε κάποιο τραγούδι, είτε συνθέτετε μουσική. Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου και η μουσική παιδεία δεν περιορίζονται στο ‘πάτημα’ συγκεκριμένων πλήκτρων ή στην παραγωγή προκαθορισμένων ήχων.
Όταν ξεκινήσετε για πρώτη φορά τα μαθήματα μουσικής, θα διδαχθείτε τα βασικά σημεία της μουσικής θεωρίας, όπως το σολφέζ (δείτε το διάγραμμα στο επάνω μέρος της σελίδας). Αλλά υπάρχει πληθώρα άλλων παραγόντων που ασκούν επιρροή στον ήχο ενός κομματιού, πέρα δηλαδή από τις νότες και τα διαστήματα (δηλαδή την διάρκεια που παίζεται μία νότα). Αυτοί είναι, ενδεικτικά, οι συνδυασμοί των ήχων, οι οποίοι παίζονται είτε μαζί (συγχορδίες) είτε διαδοχικά, η ένταση του ήχου (πόσο δυνατά ή απαλά παίζεται η κάθε νότα), η ταχύτητα ή το τέμπο του κομματιού, για να αναφερθούμε ενδεικτικά μόνο σε μερικούς παράγοντες.
Παράλληλα, η μουσική θεωρία αποτελεί πρώτης τάξεως ευκαιρία για να ανοίξετε μία συζήτηση σχετικά με τις επιμέρους λεπτομέρειες, τις εξειδικευμένες δηλαδή παραμέτρους που επηρεάζουν ένα μουσικό έργο. Εάν σας ταιριάζουν τα πιο μελαγχολικά κομμάτια, τότε ίσως να προτιμάτε τις «Ελάσσονες» νότες, αντί για τις συγκριτικά πιο ευδιάθετες «Μείζονες» νότες. Όταν χορεύετε, ίσως προτιμάτε τον ρυθμό ενός βαλς ή ενός ταγκό. Κατανοώντας την δομή ενός μουσικού κομματιού, θα μπορείτε να αντιληφθείτε τον λόγο πίσω από τις προτιμήσεις σας.
Εάν παρακολουθήσετε μία μουσική συναυλία, η γνώση της μουσικής θεωρίας σας δίνει την δυνατότητα να αντιληφθείτε και να κατανοήσετε τις διαφορές ανάμεσα στα μουσικά κομμάτια. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όταν θα συζητάτε με τους φίλους σας σχετικά με την συναυλία, θα μπορείτε τεκμηριωμένα να τους εξηγήσετε το γιατί ένα συγκεκριμένο κομμάτι άσκησε επάνω σας την επιρροή που νιώσατε. Η μουσική έχει τη δική της, μοναδική γλώσσα και ορολογία. Μελετώντας την θεωρία της μουσικής, θα μπορείτε να μεταφράζετε αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας σε λέξεις, που οι συνάδελφοι σας μουσικοί θα μπορούν, με την σειρά τους, να κατανοήσουν.
Για όσους από εσάς στοχεύετε να συνθέσετε μουσική, η μελέτη της Θεωρίας της Μουσικής σας εφοδιάζει με τα κατάλληλα εργαλεία. Όταν κατανοήσετε την λογική πίσω από την δομή ενός μουσικού κομματιού, και είστε σε θέση να κατανοήσετε πώς ο συνθέτης συνέθεσε τα επιμέρους μέρη σε ένα ενιαίο σύνολο για να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, θα είστε και εσείς σε θέση να λαμβάνετε συνειδητές καλλιτεχνικές αποφάσεις στις προσωπικές σας συνθέσεις. Παράλληλα, η γνώση της μουσικής θεωρίας σας βοηθάει και στον αυτοσχεδιασμό, δίνοντας σας την ώθηση που χρειάζεστε, ώστε να μπορείτε να συνθέτετε μουσικά κομμάτια σε πραγματικό χρόνο!
Εν τέλει, η Θεωρία της Μουσικής είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς μόνο με την γνώση της θεωρίας μπορείτε να συλλάβετε τα βαθύτερα νοήματα ενός έργου και να το κατανοήσετε εις βάθος. Ανεξάρτητα από το πώς θα θέσετε τις γνώσεις σας σε εφαρμογή (παρακολούθηση συναυλιών, εκμάθηση μουσικού οργάνου, σύνθεση μουσικών κομματιών) οι δεξιότητες που θα αποκτήσετε αδιαμφισβήτητα θα σας δώσουν την ώθηση που χρειάζεστε ώστε να πετύχετε τους στόχους σας.
Πρέπει να διαθέτω ένα μουσικό όργανο για να μάθω Θεωρία της Μουσικής;
Όχι απαραίτητα. Σημαντικό ποσοστό μαθητών διδάσκονται θεωρία μέσω της φωνητικής ή με μαγνητοφωνημένους ήχους, ώστε να μπορούν να αντιστοιχίζουν τις νότες στο πεντάγραμμο με τους ήχους που παράγονται.
Εντούτοις, ενώ το να διαθέτετε ένα μουσικό όργανο δεν αποτελεί ακριβώς προαπαιτούμενο για την εκμάθηση της θεωρίας της μουσικής, αποτελεί το πλέον ενδεδειγμένο εργαλείο σας. Όπως το μουσικό όργανο είναι βασικό εργαλείο για να μάθετε θεωρία της μουσικής, έτσι και η εκμάθηση της θεωρίας της μουσικής αποτελεί σημαντικό μέρος της εκμάθησης ενός μουσικού οργάνου.
Για παράδειγμα, ας αναλογιστούμε τις συγχορδίες. Μία συγχορδία αποτελείται από τρεις φθόγγους (νότες), σε οποιαδήποτε κλίμακα. Για παράδειγμα, ας πάρουμε την ακόλουθη συγχορδία: Ντο-Μι- Σολ. Ένα άτομο από μόνο του δεν μπορεί να παράγει και τις τρεις νότες ταυτόχρονα με την φωνή του, και έτσι χρειάζεται να στηριχθεί σε κάποια άλλη πηγή ώστε να μπορέσει να ακούσει και τις τρεις νότες ταυτόχρονα.
Το μουσικό όργανο που χρησιμοποιείται συχνότερα στην εκμάθηση και εφαρμογή της θεωρίας της μουσικής είναι το πιάνο. Υπάρχουν πολλά άλλα μουσικά όργανα, όπως η τρομπέτα και το φλάουτο, για το παίξιμο των οποίων είναι όμως απαραίτητο να αλλάξετε το σχήμα του στόματός σας ή τον τρόπο που φυσάτε τον αέρα μέσα στο στόμιο ώστε να παράγετε τους διαφορετικούς φθόγγους. Οι περισσότερες τρομπέτες διαθέτουν μόνο τρία κουμπιά (τα οποία ονομάζονται «βαλβίδες») αλλά υπάρχουν δεκάδες συνδυασμοί τονικοτήτων που μπορούν να παραχθούν με την χρήση αυτών των βαλβίδων σε συνάρτηση με τον τρόπο που φυσάτε τον αέρα εντός του στομίου.
Σε αντιδιαστολή, το πιάνο είναι απίθανα ξεκάθαρο στην λειτουργία του. Ένα πιάνο κανονικού μεγέθους έχει ογδόντα-οκτώ πλήκτρα, το καθένα εκ των οποίων παράγει έναν ξεχωριστό ήχο. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Δεν είναι απαραίτητο να κάνετε εντατικά μαθήματα πιάνου (αν και θα σας διευκόλυνε βέβαια) ώστε να μπορέσετε να εφαρμόσετε τις αρχές που μαθαίνετε στα μαθήματα μουσικής θεωρίας όταν παίζετε πιάνο/αρμόνιο, και μπορείτε να παράγετε συγχορδίες (δηλαδή πάνω από μία νότα ή φθόγγο ταυτόχρονα) από μόνοι σας.
Άλλη δημοφιλής επιλογή είναι η κιθάρα, καθώς θεωρείται σχετικά εύκολη στην εκμάθηση και μπορεί επίσης να παράγει συγχορδίες. Βέβαια, δεν έχει το πλεονέκτημα των πλήκτρων του πιάνου σε ότι αφορά την ξεκάθαρη οπτική απεικόνιση της κάθε νότας. Παρόλα αυτά, αποτελεί μία καλή επιλογή μουσικού οργάνου που θα σας βοηθήσει στην μελέτη της θεωρίας της μουσικής. Υπάρχουν τεράστια, περίπου άπειρα αποθέματα υλικού και για τα δύο αυτά μουσικά όργανα διαθέσιμα δωρεάν, τόσο σε ότι αφορά βοηθήματα όσο και παρτιτούρες.
