Τα σχήματα λόγου είναι ένα από αυτά τα πολύτιμα εργαλεία, τα οποία προσφέρουν πλούσιες και ποικίλες δυνατότητες για την ενίσχυση του γραπτού και προφορικού λόγου.
Μέσα από τα σχήματα λόγου, οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν πιο αποτελεσματικά και να εκφράζονται με μεγαλύτερη φαντασία και ευαισθησία.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τι είναι τα σχήματα λόγου, τη λειτουργία τους και θα παρουσιάσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα χρήσης τους.
Τα σχήματα λόγου, γνωστά και ως ρητορικά σχήματα, είναι ειδικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη γλώσσα για να προσδώσουν έμφαση, να δημιουργήσουν εικόνες, να προκαλέσουν συναισθήματα και να διευκολύνουν την απομνημόνευση.
Μέσα από την κατανόηση και την εφαρμογή αυτών των τεχνικών, οι μαθητές θα μπορέσουν να αναπτύξουν πιο ελκυστικά και πειστικά κείμενα.

Σχήματα Λόγου – Τι είναι;
Τα σχήματα λόγου αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της γλωσσικής επικοινωνίας, προσφέροντας ένα πλούσιο εργαλείο για τη διαμόρφωση του λόγου και την επίτευξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών στόχων.
Καθώς εκφράζουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ιδέες μας, τα σχήματα λόγου μας βοηθούν να το πράττουμε με έμφαση, ευκρίνεια και επιτυχία.
Τα σχήματα λόγου εκτείνονται από απλές τεχνικές, όπως η υπερβολή και η αντίθεση, έως πιο σύνθετες, όπως οι μεταφορές και οι αλληλοσυσχετίσεις.
Η υπερβολή, για παράδειγμα, μας επιτρέπει να δώσουμε δραματική ένταση στην περιγραφή μας, ενώ η αντίθεση δημιουργεί δυναμικότητα μεταξύ αντίθετων ιδεών ή εικόνων.
Οι μεταφορές, από την άλλη πλευρά, μεταφέρουν ένα νόημα από ένα πεδίο σε ένα άλλο, ενώ οι αλληλοσυσχετίσεις δημιουργούν συνεκτικότητα και σύνδεση μεταξύ ιδεών.
Η λειτουργία των σχημάτων λόγου εκτείνεται πέρα από την απλή διακόσμηση του κειμένου.
Αυτά τα σχήματα μπορούν να καθοδηγήσουν τον αναγνώστη προς συγκεκριμένες σκέψεις ή συναισθήματα, να ενισχύσουν την πειστικότητα ενός επιχειρήματος και να κάνουν το κείμενο πιο ευανάγνωστο και ενδιαφέρον.
Με την κατάλληλη χρήση, μπορούν να κάνουν τον λόγο πιο ζωντανό και πιο αποτελεσματικό.
Οι συγγραφείς και οι ομιλητές χρησιμοποιούν ευρέως τα σχήματα λόγου σε κάθε πτυχή της επικοινωνίας, από τη λογοτεχνία και τη δημόσια ομιλία έως τη διδασκαλία και τη διαφήμιση.
Με την κατάλληλη κατανόηση και εφαρμογή αυτών των σχημάτων, οι επικοινωνιακές μας δεξιότητες μπορούν να αναβαθμιστούν σημαντικά, επιτρέποντάς μας να επικοινωνούμε με αποτελεσματικότητα και επιτυχία.
Σχήματα Λόγου: Η Λειτουργία τους
Η λειτουργία των σχημάτων λόγου είναι πολύπλοκη και ποικίλη, καθώς κάθε σχήμα έχει τις δικές του επιδράσεις και χρήσεις.
Κατά κύριο λόγο, τα σχήματα λόγου λειτουργούν ως εργαλεία για τη διαμόρφωση και την ενίσχυση της επικοινωνίας.
Αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους ανάλογα με τον σκοπό και το περιεχόμενο της επικοινωνίας.
Ένας από τους βασικούς ρόλους των σχημάτων λόγου είναι η ενίσχυση της πειστικότητας.
Με τη χρήση σχημάτων όπως η υπερβολή και η αντίθεση, μπορούμε να ενισχύσουμε τα επιχειρήματά μας και να καταστήσουμε την παρουσίασή μας πιο πειστική στο κοινό.
Επίσης, τα σχήματα λόγου λειτουργούν ως εργαλεία για τη δημιουργία εικόνων στο μυαλό των ακροατών/αναγνωστών.
Η χρήση μεταφορών και παρομοιώσεων μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία ζωηρών εικόνων και στην αποτελεσματική μεταφορά συναισθημάτων και ιδεών.
Επιπλέον, τα σχήματα λόγου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διαμορφώσουν τη ροή και τη δομή του κειμένου.
Η παράλληλη σύνταξη και η αναδρομή είναι σχήματα που βοηθούν στην οργάνωση των ιδεών και στη δημιουργία συνοχής στο κείμενο.
Τέλος, τα σχήματα λόγου μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία μνήμης, καθώς η επανάληψη και η παραλλαγή μπορούν να βοηθήσουν στην απομνημόνευση και την ενίσχυση των κύριων σημείων.
Κατανοώντας οι μαθητές τη λειτουργία των σχημάτων λόγου και τη χρήση τους, μπορούν να βελτιώσουν την επικοινωνία τους και να κάνουν τα κείμενά τους πιο αποτελεσματικά.
47 Σχήματα Λόγου με Παραδείγματα
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη χρήση των σχημάτων λόγου στην πράξη, ας δούμε μερικά παραδείγματα:
1. Αλληγορία:
Ορισμός: Η αλληγορία είναι μια φράση ή μια ιστορία που έχει μεταφορική χροιά και κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της. Χρησιμοποιεί πραγματικά στοιχεία για να αναπαραστήσει μια αφηρημένη έννοια ή μια ηθική διδασκαλία.
Παράδειγμα: Το μυθιστόρημα “Η φάρμα των ζώων” του Τζορτζ Όργουελ, χρησιμοποιεί ζώα για να συμβολίσει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.
2. Αναδίπλωση – Παλιλλογία:
Ορισμός: Η αναδίπλωση ή παλιλλογία μπορεί να περιγραφεί ως η επανάληψη μίας λέξης ή μίας μικρής φράσης άμεσα μετά την πρώτη της χρήση. Συνήθως, η επανάληψη συνοδεύεται από προσθήκη ενός εμπρόθετου προσδιορισμού.
Παράδειγμα: “Μίλαγε και μίλαγε χωρίς σταματημό”
3. Ανακόλουθο:
Ορισμός: Το ανακόλουθο είναι η έλλειψη συντακτικής συμφωνίας μεταξύ λέξεων ή φράσεων σε μια πρόταση. Δημιουργείται όταν η σκέψη του ομιλητή ή συγγραφέα αλλάζει ξαφνικά και η πρόταση δεν ολοκληρώνεται σύμφωνα με τους αρχικούς κανόνες γραμματικής.
Παράδειγμα: “Πηγαίνοντας στο σχολείο, είδα τον φίλο μου και χαιρετήσαμε. Ήταν χαρούμενος, που τον είδα.”
4. Αναστροφή:
Ορισμός: Η αναστροφή είναι η σκόπιμη αλλαγή στη φυσική σειρά των λέξεων σε μια πρόταση. Χρησιμοποιείται για έμφαση, για να τονιστεί μια ιδέα ή για να δημιουργηθεί ένα συγκεκριμένο ύφος.
Παράδειγμα: “Όμορφη είναι η Ελλάδα μου!”
5. Αναφώνηση – Επιφώνηση – Αποστροφή:
Ορισμός: Η αναφώνηση ή επιφώνηση είναι μια λέξη ή φράση επιφωνηματική που εκφράζει συναισθήματα, όπως θαυμασμό, θλίψη, χαρά, οργή κ.λπ. Μπορεί να απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο ή να εκφράζει απλώς την ψυχική κατάσταση του ομιλητή.
Παράδειγμα: “Αχ! Τι ωραία που είναι η θέα από εδώ!”
6. Αντίθεση:
Ορισμός: Η αντίθεση είναι η παράθεση δύο εννοιών, ιδιοτήτων, καταστάσεων, ενεργειών, εικόνων που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα. Χρησιμοποιείται για να τονιστεί η διαφορά ή η αντίθεση μεταξύ τους και να γίνει η έκφραση πιο έντονη και πειστική.
Παράδειγμα: “Ο πόλεμος και η ειρήνη”, “το φως και το σκοτάδι”, “η χαρά και η θλίψη”
7. Αντίφραση:
Ορισμός: Η αντίφραση είναι η χρήση μιας λέξης ή φράσης με αντίθετη σημασία από την κυριολεκτική της, για χιουμοριστικό ή ειρωνικό αποτέλεσμα.
Παράδειγμα: “Τι ωραίος καιρός για βόλτα!” (λέγεται όταν βρέχει)
8. Από Κοινού
Ορισμός: Η φράση “από κοινού” υποδηλώνει ότι μια ή περισσότερες λέξεις ή μια πρόταση παραλείπονται, αλλά εννοούνται από τα προηγούμενα, χωρίς να αλλάζει η γραμματική δομή της πρότασης.
Παράδειγμα: “Η Μαρία και ο Γιώργος διάβασαν βιβλία. Η Μαρία διάβασε ένα μυθιστόρημα και ο Γιώργος μια βιογραφία.” (εννοείται ότι ο καθένας διάβασε το δικό του)
9. Αποσιώπηση:
Ορισμός: Η αποσιώπηση είναι η διακοπή του λόγου και η παράλειψη όσων θα ακολουθούσαν, ενώ στη θέση τους σημειώνονται τρεις τελείες. Χρησιμοποιείται για να δημιουργηθεί αγωνία, να αφήσει ο αναγνώστης να σκεφτεί μόνος του ή για να τονίσει κάτι που έχει ειπωθεί προηγουμένως.
Παράδειγμα: “Δεν θα πω άλλο… Ας τα αφήσουμε έτσι.”
10. Άρση και Θέση:
Ορισμός: Η άρση και θέση είναι η ρητορική τεχνική στην οποία πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι ή τι δεν συμβαίνει και αμέσως μετά τι είναι ή τι συμβαίνει. Χρησιμοποιείται για έμφαση και για να τονιστεί η αντίθεση.
Παράδειγμα: “Δεν είναι εχθρός μου, αλλά φίλος.”
11. Ασύνδετο:
Ορισμός: Το ασύνδετο είναι η παράλειψη των συνδέσμων που χρειάζονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων όμοιων όρων ή όμοιων προτάσεων. Χρησιμοποιείται για να δώσει ρυθμό και ζωντάνια στο λόγο και για να τονίσει την ομοιότητα ή την αλληλουχία των εννοιών.
Παράδειγμα: “Ήρθα, είδα, νίκησα.” (Ιούλιος Καίσαρας)
12. Βραχυλογία:
Ορισμός: Η βραχυλογία είναι η παράλειψη λεκτικών στοιχείων που μπορούν να αναπληρωθούν από τα συμφραζόμενα. Χρησιμοποιείται για να γίνει ο λόγος πιο σύντομος και πυκνός και για να αποφευχθεί η επανάληψη.
Παράδειγμα: “Ο πατέρας πήγε στο μαγαζί και η μητέρα στο σχολείο.” (εννοείται ότι πήγαν χωριστά)
13. Ειρωνεία:
Ορισμός: Η ειρωνεία είναι η χρήση λέξεων ή φράσεων με προσποίηση που το σημασιολογικό τους περιεχόμενο είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του ο ομιλητής. Χρησιμοποιείται για να χλευάσει, να σατιρίσει ή να εκφράσει δυσπιστία.
Παράδειγμα: “Μπράβο σου που ήρθες αργά!” (λέγεται με ειρωνεία σε κάποιον που άργησε)
14. Έλλειψη:
Ορισμός: Η έλλειψη είναι η παράλειψη λεκτικών στοιχείων που εννοούνται εύκολα από την πείρα, τα συμφραζόμενα ή από τη σειρά του λόγου. Χρησιμοποιείται για να γίνει ο λόγος πιο σύντομος και για να αποφευχθεί η επανάληψη.
Παράδειγμα: “Πήγα για τον πόνο στην πλάτη και μου είπε να ξεκουραστώ.” (εννοείται ότι ο γιατρός μού το είπε).
15. Έλξη:
Ορισμός: Η έλξη είναι η περίπτωση όπου ένας όρος πρότασης δεν συμφωνεί συντακτικά με τον όρο με τον οποίο απαιτεί το νόημα και η σειρά του λόγου, αλλά “έλκεται” από κάποιον άλλο, ισχυρότερο και συμφωνεί με αυτόν.
Παράδειγμα: “Τα Ζαγοροχώρια, ίσως το πιο γραφικό χωριό στην Ελλάδα, κοιμάται”.
16. Έμφαση:
Επανάληψη: Η έμφαση είναι η τεχνική με την οποία ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο ώστε να εστιαστεί σ’ αυτό η προσοχή του αναγνώστη ή του ακροατή.
Παραδείγματα:
- Χρησιμοποιώντας κεφαλαία: “Αυτό είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ!”
- Επαναλαμβάνοντας μια λέξη ή φράση: “Σας το λέω ξανά και ξανά, δεν θα το κάνω!”
- Αλλάζοντας τον τόνο της φωνής: “Δεν το πιστεύω!”
- Χρησιμοποιώντας χειρονομίες: Χτυπώντας δυνατά το χέρι στο τραπέζι
17. Εξ Αναλόγου:
Ορισμός: Η φράση “εξ αναλόγου” υποδηλώνει ότι μια λέξη ή περισσότερες ή μια πρόταση παραλείπονται, εννοούνται από τα προηγούμενα όχι όπως ακριβώς είναι εκεί αλλά αλλαγμένες.
Παράδειγμα: “Ο Μάριος είναι ο καλύτερος μάγειρας στον κόσμο, ο Δημήτρης δεν είναι.” (εννοείται ο καλύτερος μάγειρας).
18. Επανάληψη:
Ορισμός: Η επανάληψη είναι η χρήση μιας λέξης ή φράσης δύο φορές στη σειρά με την ίδια έννοια. Χρησιμοποιείται για έμφαση, για να τονιστεί μια ιδέα ή για να δημιουργηθεί ρυθμός.
Παράδειγμα: “Ήταν μια φορά κι έναν καιρό, μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα μακρινό βασίλειο…”
20. Επαναφορά – Επάνοδος:
Ορισμός: Η επαναφορά ή επάνοδος είναι η χρήση μιας λέξης ή φράσης στην αρχή δύο ή περισσοτέρων διαδοχικών προτάσεων. Χρησιμοποιείται για έμφαση, για να τονιστεί μια ιδέα ή για να δημιουργηθεί ρυθμός.
Παράδειγμα: “Η ελευθερία είναι το πιο πολύτιμο αγαθό. Η ελευθερία είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους.”
21. Επιδιόρθωση:
Ορισμός: Μία δεύτερη έκφραση ακολουθεί άμεσα μία πρώτη, λειτουργώντας ως τροποποίηση και πιο ακριβής διατύπωση της αρχικής.
Παράδειγμα: “Ο καιρός σήμερα είναι άσχημος, ή μάλλον, θυελλώδης.”
22. Ευφημισμός:
Ορισμός: Χρησιμοποιούμε λέξεις με καλή σημασία για να ονομαστούμε κακό ή δυσάρεστο πράγμα.
Παράδειγμα: “Ο παππούς μου πέρασε στην αιωνιότητα” (αντί για “πέθανε”).
23. Ζεύγμα:
Ορισμός: Δύο ομοειδείς προσδιορισμοί, συνήθως αντικείμενα, αποδίδονται σε ένα ρήμα, όμως ο δεύτερος δεν θα ταίριαζε σ’ αυτό αλλά σε άλλο ρήμα.
Παράδειγμα: “Διαβάζω μυθιστορήματα και ποιήματα” (αντί για “διαβάζω μυθιστορήματα και γράφω ποιήματα”).
24. Καθολικό και Μερικό:
Ορισμός: Το ουσιαστικό που δηλώνει διαιρεμένο σύνολο δεν εκφράζεται με γενική διαιρετική ή με φράση “από + γενική”, αλλά ομοιόπτωτα με τον όρο που δηλώνει το μέρος του συνόλου.
Παράδειγμα: “Την Παρασκευή το βράδυ πήγαν βόλτα” (αντί της Παρασκευής το βράδυ).
25. Κατεξοχήν:
Ορισμός: Η σημασία μιας λέξης στενεύει και, ενώ αυτή φανέρωνε αρχικά σύνολο ομοειδών όντων, καταλήγει να φανερώνει ένα μόνο, ορισμένο, από αυτά.
Παράδειγμα: “Πήγα στο μαγαζί” (αντί για “πήγα στο παντοπωλείο”, γιατί το “μαγαζί” έχει ταυτιστεί με το παντοπωλείο).
26. Κλιμακωτό:
Ορισμός: Αυξάνει βαθμιαία η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις.
Παράδειγμα: “Μίλησα, φώναξα, ούρλιαξα, αλλά κανείς δεν με άκουσε.”
27. Κύκλος:
Ορισμός: Μια πρόταση ή μια περίοδος τελειώνει με την ίδια λέξη με την οποία αρχίζει.
Παράδειγμα: “Ο χρόνος είναι χρήμα, το χρήμα είναι χρόνος.”
28. Μεταφορά:
Ορισμός: Η μεταφορά αποτελεί ένα πανίσχυρο σχήμα λόγου, όπου η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος ή αφηρημένης έννοιας μεταφέρεται σε ένα άλλο με σκοπό να τονίσει τα μοναδικά χαρακτηριστικά του.
Παράδειγμα: “Η καρδιά της χτύπησε σαν καμπάνα.”
29. Μετωνυμία:
Ορισμός: Οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική.
Παράδειγμα: “Πιες ένα ποτήρι” (αντί για “πιες κρασί από ένα ποτήρι”).
30. Ομοιοτέλευτο – Ομοιοκατάληκτο:
Ορισμός: Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά.
Παράδειγμα: “Η φιλία και η αγάπη είναι της ζωής το χάπι..”
31. Οξύμωρο:
Ορισμός: Το οξύμωρο αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχήμα λόγου, όπου δύο έννοιες που φαινομενικά αντιτίθενται και αποκλείουν η μία την άλλη, συνδέονται αρμονικά, δημιουργώντας ένα λογικό νόημα.
Με άλλα λόγια, το οξύμωρο παίζει με τις αντιφάσεις, ξεπερνώντας τις προφανείς διαφορές και αποκαλύπτοντας μία κρυμμένη αλήθεια.
Παράδειγμα: “Παγωμένη φλόγα” ή “Σιωπηλή κραυγή”.
32. Παραλληλία – Παραλληλισμός:
Ορισμός: Ο παραλληλισμός αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχήμα λόγου, όπου μία έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται ταυτόχρονα με δύο αντίθετες εκφράσεις, ισοδύναμες σε σημασία.
Με άλλα λόγια, ο παραλληλισμός παρουσιάζει την ίδια ιδέα από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες, δημιουργώντας μία ισορροπία και μια αίσθηση πληρότητας.
Παράδειγμα: “Ήταν και δεν ήταν φίλος μου” (δεν ήταν πραγματικά φίλος μου, αλλά φαινόταν).
33. Παρήχηση:
Ορισμός: Ένας συγκεκριμένος φθόγγος, συνήθως σύμφωνο, συναντιέται και ηχεί πολλές φορές σε κάποια φράση, συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις.
Παράδειγμα: “Φύσησε φουριόζος ο άνεμος” (η επανάληψη του “φ” δημιουργεί ηχητικό εφέ).
34. Παρομοίωση:
Ορισμός: Σχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος ή αφηρημένης έννοιας, με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, που υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή.
Παράδειγμα: “Η φωνή της ήταν σαν μέλι” (η φωνή της γλυκιά σαν μέλι).
35. Περίφραση:
Ορισμός: Η περίφραση αποτελεί ένα ενδιαφέρον σχήμα λόγου, όπου μία έννοια εκφράζεται με δύο ή περισσότερες λέξεις, αντί για μία μόνο.
Με άλλα λόγια, η περίφραση χρησιμοποιεί λεπτομερή περιγραφή αντί για μία σύντομη και άμεση ονομασία.
Παράδειγμα: “Ο ήλιος βυθίζεται στον ορίζοντα” (αντί για “ο ήλιος δύει”).
36. Πλεονασμός:
Ορισμός: Για να εκφραστεί ένα νόημα χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις από όσες χρειάζονται κανονικά.
Παράδειγμα: “Τον είδα με τα μάτια μου σου λέω” (η επανάληψη της λέξης “μάτια” τονίζει την οπτική εμπειρία).
37. Πολυσύνδετο:
Ορισμός: Τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους.
Παράδειγμα: “Ήταν όμορφος, έξυπνος, και καλοσυνάτος” (η σύνδεση με “και” τονίζει ταυτόχρονα όλα τα χαρακτηριστικά).
38. Προδιόρθωση – Προθεραπεία:
Ορισμός: Η προδιόρθωση ή προθεραπεία, όπως ονομάζεται, αποτελεί ένα στυλιστικό σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται πριν από την ανακοίνωση μίας δυσάρεστης ή απροσδόκητης πληροφορίας.
Στόχος της είναι η ψυχολογική προετοιμασία του ακροατή ή αναγνώστη, ώστε να μειώσει τον αρχικό αντίκτυπο της δυσάρεστης είδησης.
Παράδειγμα: “Λυπάμαι, αλλά πρέπει να σου πω ότι…” (η πρόταση προετοιμάζει για κάτι δυσάρεστο).
39. Πρόληψη:
Ορισμός: το υποκείμενο μίας εξαρτημένης πρότασης τοποθετείται προληπτικά ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης.
Με άλλα λόγια, η πρόληψη αναστρέφει τη συνήθη σειρά των λέξεων, τοποθετώντας το υποκείμενο της εξαρτημένης πρότασης πριν από το ρήμα της κύριας πρότασης.
Παράδειγμα: “Θέλω να την αντικρίσω” (αντί για “θέλω να αντικρίσω εκείνη”).
40. Πρωθύστερο:
Ορισμός: Η σειρά των γεγονότων σε μια πρόταση μπορεί να αλλάξει, ώστε η χρονικά δεύτερη ενέργεια να τοποθετηθεί πρώτη, για λόγους έμφασης, λογικής ροής ή καλλιτεχνικής έκφρασης.
Παράδειγμα: “Μου φώναξε, πριν προλάβω να πω τίποτα.” (Η χρονικά δεύτερη ενέργεια “μου φώναξε” τοποθετείται πρώτη για έμφαση.)
41. Σύμφυρση:
Ορισμός: Συνδυασμός δύο διαφορετικών συντακτικών σχημάτων σε μια πρόταση, με αποτέλεσμα την τροποποίηση της γραμματικής δομής και την δημιουργία ενός νέου νοήματος.
Παράδειγμα: “Η Μαρία με την Ελένη παίζει και τρέχει” (αντί “Η Μαρία και η Ελένη παίζουν και τρέχουν”).
42. Συνεκδοχή:
Ορισμός: Χρήση μιας λέξης με διαφορετική σημασία από την κυριολεκτική, με σκοπό την αναφορά σε ένα ευρύτερο ή στενότερο σύνολο, μέρος, υλικό, όργανο ή εικονιζόμενο πρόσωπο.
Παράδειγμα: “Πήγα στο μαγαζί για ψώνια.” (Η λέξη “μαγαζί” αναφέρεται σε ένα ευρύτερο σύνολο καταστημάτων.)
43. Υπαλλαγή:
Ορισμός: Ο επιθετικός προσδιορισμός μιας γενικής έννοιας, συνήθως κτητικής, συμφωνεί σε γένος, αριθμό και πτώση με το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική, αντί για την ίδια την γενική έννοια.
Παράδειγμα: “Φωνή της μητέρας μου γλυκιά.”
44. Υπερβατό:
Ορισμός: Εισαγωγή μιας λέξης ή φράσης ανάμεσα σε δύο στενά συνδεδεμένους όρους μιας πρότασης, με σκοπό την έμφαση, την τροποποίηση της σημασίας ή την καλλιτεχνική έκφραση.
Παράδειγμα: “Έτσι πήρε ο Γιώργος άριστα ο πονηρός.”
45. Υπερβολή:
Ορισμός: Σκόπιμη υπερβολή μιας ενέργειας, ιδιότητας ή κατάστασης, με σκοπό την έμφαση, την κωμική ή δραματική έκφραση ή την αλληγορική απεικόνιση.
Παράδειγμα: “Περπάτησα 10 χρόνια μέχρι να φτάσω σπίτι.” (Η υπερβολή “ώρες” χρησιμοποιείται για έμφαση.)
46. Υποφορά – Ανθυποφορά:
Ορισμός: Μία τεχνική που βασίζεται στην υποβολή μίας ερώτησης, η οποία ακολουθείται από μια σειρά ερωτήσεων ή υποθέσεων. Στόχος είναι η εξερεύνηση ενός θέματος, η πρόκληση σκέψης, η δημιουργία ατμόσφαιρας μυστηρίου ή η κλιμάκωση της έντασης.
Παράδειγμα:
“Πού πήγε ο Αλέξανδρος; Μήπως στο βουνό; Όχι, εκεί τον είδα χθες. Μήπως στην πόλη; Αδύνατον, έμαθα ότι έκλεισε το μαγαζί του. Τότε πού πήγε;…”
47. Χιαστό:
Ορισμός: Επαναληπτική δομή όπου δύο λέξεις ή φράσεις επαναλαμβάνονται με αντίστροφη σειρά, δημιουργώντας έμφαση, αντίθεση ή παραλληλισμό.
Παράδειγμα: “Σε θέλω εγώ, κι εσύ θέλεις εμένα.”
Μερικές Συχνές Ερωτήσεις:
Τα σχήματα λόγου μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να οπτικοποιήσουν τις έννοιες και τις ιδέες του κειμένου, καθιστώντας το πιο κατανοητό και ευανάγνωστο.
Η χρήση σχημάτων όπως η αντίθεση και η σύγκριση μπορεί να ενισχύσει την πειστική δομή των κειμένων και να ενισχύσει τα επιχειρήματα τους.
Οι μαθητές μπορούν να ασκηθούν στη χρήση σχημάτων λόγου μέσω ασκήσεων συγγραφής και ανάλυσης κειμένων, καθώς και μέσω συζητήσεων και άλλων δραστηριοτήτων στην τάξη.