Ταξίδι στην ισπανική και πορτογαλική γλώσσα!

 «Μαθαίνω μια γλώσσα» δεν σημαίνει μόνο «κλίνω ρήματα». Μια γλώσσα είναι μια νοοτροπία, ο διαφορετικός τρόπος σκέψης κι έκφρασης ενός λαού, ο πολιτισμός -αρχαίος αλλά και σύγχρονος- που δημιούργησαν και διατηρούν ζωντανό οι άνθρωποι σε μια γεωγραφική περιοχή του κόσμου. Οι Ισπανοί μοιάζουν αρκετά μ’ εμάς, τους Έλληνες, ενώ οι Λατινοαμερικανοί είναι πολύ διαφορετικοί, εξωτικοί. Όσο για τους Πορτογάλους, αυτοί ζουν μέσα στη saudade –τη νοσταλγία που τους δίνουν οι χαρές και οι λύπες της ζωής.

Ας κάνουμε, τώρα μαζί, ένα «ταξίδι» μέσα από αυτούς τους πολιτισμούς, τη γεωγραφία και τις γλώσσες τους! Και ξεκινάμε το οδοιπορικό μας  πέρα από τις γνωστές διαδρομές των τουριστών, σε μονοπάτια άγνωστα, αλλά απίστευτα όμορφα, όπου θα γνωρίσουμε μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της Unesco!

¡España es diferente! – Η Ισπανία είναι διαφορετική! Έτσι λένε οι Ισπανοί, αφού η χώρα τους παρουσιάζει σχεδόν κάθε είδους τοπία: αμμόλοφοι –σαν τη Σαχάρα- στον εθνικό δρυμό Doñana, εντυπωσιακά βράχια –που θυμίζουν τα Μετέωρα- στο Montserrat, δάση στο Camino de Santiago και τοπία αλπικά στα Πυρηναία, ηφαίστεια στα Κανάρια νησιά, παραλίες στη Μαγιόρκα και χωριά ασπροβαμμένα, σαν τα κυκλαδίτικα, στη Σεβίλλη, κι άλλα πολλά: εντυπωσιακές εκκλησίες μπαρόκ (Obradoiro, Galicia), φουτουριστική αρχιτεκτονική (Gugenheim, Bilbao), πίνακες ζωγραφικής του ιμπρεσιονιστή Sorolla, όπου το φως της Μεσογείου παίζει με τα κύματα και τα υφάσματα, χορούς flamenco ερωτικούς, λογοτεχνία του Lorca, αλλά και του Βάσκου Aramburu, θέατρο και κινηματογράφο και κουζίνα πεντανόστιμη με gazpacho και chorizo και κρασιά απ’ τη Rioja!

Μέσα στην σπηλιά Altamira, της βόρειας Ισπανίας, ξεκίνησε η ζωή και o πολιτισμός αυτής της χώρας, πριν από 35.000 χρόνια, όταν ο homo sapiens ζωγράφιζε στους βράχους εικόνες κυνηγιού με βίσωνες, προκειμένου να εξευμενίσει τα θεϊκά πνεύματα για να φέρουν τροφή στη φυλή.

Στα κεντρικά της χώρας, μας εντυπωσιάζουν τα χρυσά κοσμήματα των Κελτών –αυτού του λαού που τον 13^ο αι. π.Χ. από την Αυστρία ανέβηκε στην Ιρλανδία, κι από κει κατέβηκε στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Ταξίδια στη γεωγραφία, στην τέχνη και στον πολιτισμό!…

Κι ας πάμε τώρα νότια, στο Alicante, για να συναντήσουμε τους ιβηρικούς λαούς του 6^ου αι. π.Χ., οι οποίοι, θαυμάζοντας την αρχαία ελληνική ομορφιά, δημιουργούσαν αγάλματα θεοτήτων της γονιμότητας, όπως η Dama de Elche με τα περιδέραια από κοχύλια. Οι Ίβηρες και οι Κέλτες αφομοιώθηκαν μεταξύ τους και σχημάτισαν τον κελτιβηρικό πολιτισμό.

Οι αρχαίοι Έλληνες άφησαν στην Ισπανία ονομασίες πόλεων, όπως η Empúries (Εμπορείον), στην Καταλονία, όπου έκαναν συναλλαγές με τους Φοίνικες –τον αρχαίο λαό του Ισραήλ- οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί νωρίτερα στην Ιβηρική χερσόνησο γι’ αυτόν το σκοπό.

Όλους αυτούς βρήκαν εκεί οι Ρωμαίοι, όταν κατέκτησαν τον 2^ο αι. π.Χ. αυτήν την περιοχή της Μεσογείου και την ονόμασαν Hispania. Κι έχτισαν εκεί θέατρα, όπως αυτό της Mérida, στην Extremadura, και υδραγωγεία, σαν εκείνο με τις επιβλητικές αψίδες στη Segovia. Σ’ αυτούς οφείλεται η ισπανική γλώσσα, η λατινική, με τις 10.000 ελληνικές λέξεις και τις άλλες περίπου 10.000 αραβικές, που απέκτησε αργότερα.

Το γερμανικό φύλο των Βησιγότθων ίδρυσε τον 5^ο αι. μ.Χ. το χριστιανικό βασίλειό του στο Τολέδο, την εντυπωσιακή αυτήν πόλη, που χίλια χρόνια αργότερα, τον 16^ο αι. θα φιλοξενούσε τον El Greco –τον Έλληνα ζωγράφο από το Φόδελε της Κρήτης.

Όμως η πιο λαμπρή ιστορία της Ισπανίας εκτυλίχθηκε από το έτος 711 έως το 1492 μ.Χ., όταν οι αραβόφωνοι μουσουλμάνοι της Μαυριτανίας κατακτούν την Ανδαλουσία και χτίζουν εκεί το παραμυθένιο παλάτι της Alhambra, στη Γρανάδα, και το επιβλητικό τζαμί της Κόρδοβα. Ένα ταξίδι στην Ισπανία και στη γλώσσα της είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να γνωρίσουμε τον αραβικό κόσμο στην πιο εντυπωσιακή του μορφή, αφού για πολλούς αιώνες η χώρα ανήκε στα χαλιφάτα της Δαμασκού και της Βαγδάτης.

Και φτάνουμε στη Βαλένθια, νότια της Καταλονίας, όπου τον 12 αιώνα -τον «φωτεινό» Μεσαίωνα- ο ιππότης El Cid την απελευθερώνει από τους Άραβες, ενώ στην Καστίλλη ο βασιλιάς Alfonso X καταγράφει όλη την προφορική λογοτεχνία της Ισπανίας.

Ας κατευθυνθούμε, στη συνέχεια, στη Μαδρίτη, εκεί όπου οι Καθολικοί Βασιλείς Ισαβέλα της Καστίλλης και Φερδινάνδος της Αραγωνίας ξεκίνησαν την ένωση των ανεξάρτητων χριστιανικών βασιλείων της Ιβηρικής, εξεδίωξαν τους μουσουλμάνους και τους εβραίους και χρηματοδότησαν τον Χριστόφορο Κολόμβο, προκειμένου ν’ ανακαλύψει έναν «Νέο Κόσμο» -την Αμερική- στης οποίας τους ισπανόφωνους και πορτογαλόφωνους πολιτισμούς και στις γλώσσες τους θα ταξιδέψουμε παρακάτω σε αυτό το κείμενο.

Η Μαδρίτη, η πανέμορφη αυτή πρωτεύουσα, έχει 2 καρδιές: εκείνη των Αυστριακών βασιλέων (Αψβούργων) στην Plaza Mayor και την άλλη, των Γάλλων (Βουρβόνων), μετά την εισβολή του Ναπολέοντα (1808-1813) στην Puerta del Sol, όπου οι Ισπανοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα με έναν παράξενο τρόπο, τρώγοντας σταφύλια και κάνοντας ευχές με τα 12 χτυπήματα της καμπάνας του ρολογιού στο παλιό Δημαρχείο της πόλης.

Μια απ’ τις πιο σκοτεινές στιγμές της ισπανικής ιστορίας ήταν ο εμφύλιος πόλεμος (1936-1939) και η άνοδος στην εξουσία του δικτάτορα Franco, ο οποίος παρέμεινε εκεί για περίπου 40 χρόνια… Τον ακολούθησε ο σοσιαλιστής González, τη δεκαετία του 1980, και σήμερα, πλέον, η Ισπανία αναζητά –όπως και η Ελλάδα- ένα καλύτερο μέλλον –κρατώντας την πολιτισμική της ταυτότητα- στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα βράδια, η Ισπανία δεν κοιμάται σχεδόν ποτέ! Σε κάθε πόλη, και κυρίως στις Ramblas της Βαρκελώνης και στις λεωφόρους Castellana και Alcalá στη Μαδρίτη, τα φώτα στις βιτρίνες λάμπουν! Τη νύχτα, στις περιοχές Huertas, Chueca, Malasaña, La Latina, Torre Europa, Argüelles-Moncloa και Lavapiés, ο κόσμος όλων των ηλικιών και όλων των προτιμήσεων διασκεδάζει ατελείωτα!

Ένα βήμα δίπλα, είναι η Πορτογαλία, με τη Λισαβόνα της τη ρομαντική, όπου στα δρομάκια της Alfama με τα μπλε πορσελάνινα πλακάκια azulejos στους τοίχους των πανέμορφων σπιτιών στο χρώμα της ώχρας, απ’ όπου περνά το ιστορικό τραμ, ακούγεται το fado –το τραγούδι της πορτογαλικής χαρμολύπης. Λίγο πιο πέρα, στέκεται μόνος κι όρθιος ο πύργος της Belém, όπου ο βασιλιάς Εμμανουήλ υποδεχόταν τους θαλασσοπόρους, που ανακάλυπταν Ινδίες κι ακτές βραζιλιάνικες.

Από την άλλη πλευρά, στην Évora, οι κορινθιακές κολώνες του ρωμαϊκού ναού δίπλα στην γοτθική εκκλησία και στα μπαρόκ αρχοντόσπιτα, μας θυμίζουν την ιστορία αυτής της χώρας, που ξεκίνησε με τα μονολιθικά μνημεία στα δάση του βορρά (Peneda Gerês). Και στο νότο (Algarve), βραχώδεις παραλίες, αμυγδαλιές και καμινάδες με αραβουργήματα στα σπιτάκια τα κατάλευκα. Τέλος, η Coimbra και το Porto, με τα ιστορικά πανεπιστήμια, περιμένουν τους φοιτητές με τα προγράμματα Erasmus. Χρήσιμη γλώσσα η πορτογαλική. Δύσκολη, αλλά καλοπληρωμένη στην αγορά εργασίας.

Η Λατινική Αμερική είναι ακόμη ένας προορισμός, ένα όνειρο ζωής, για όσους μαθαίνουν ισπανικά και πορτογαλικά. Παρ’ όλους τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει, αποτελεί μια εμπειρία αξέχαστη, που μας αλλάζει ως ανθρώπους…

Λίμνες κόκκινες, λευκές και μπλε σε υψόμετρο 4 – 5.000 μέτρων πάνω στη χιονισμένη οροσειρά των Άνδεων, η απέραντη –αλλά ταλαιπωρημένη από τις πολυεθνικές- ζούγκλα του Αμαζονίου με τις ορχιδέες και τα τροπικά πολύχρωμα πουλιά, παραλίες με φοίνικες κι αιώρες στην Καραϊβική, ηφαίστεια παντού, έρημοι με κάκτους στην Oaxaca (Μεξικό) και στη Βολιβία, φαράγγια τεράστια σαν το Gran Canyon, χωριά ινδιάνικα των paquimé με σπίτια σαν γλυπτά από άργιλο κοντά στην Chihuahua (βόρειο Μεξικό), η πολύχρωμη Cartagena της Κολομβίας, στην Καραϊβική με τις πανέμορφες Λατινοαμερικάνες, το ινδιάνικο Potosí στις Άνδεις της Βολιβίας, η Λίμα του Περού με τα μπαρόκ ξύλινα μπαλκόνια,  η Antigua Guatemala στις αποχρώσεις της ώχρας και του κεραμιδιού και η «λευκή πόλη» Arequipa στο Περού με τις μούμιες των Ίνκας, κι άλλες πόλεις αποικιακές με μοναστήρια σε ρυθμό «μπαρόκ της ζάχαρης» στο Μεξικό και με κάστρα πειρατικά, όπως το Livingston στη Γουατεμάλα, κι αρχαία κοσμήματα χρυσά στα μουσεία της Λίμα και της Μπογκοτά, λαϊκή ζωγραφική naive στα πεζοδρόμια της Αβάνας, και χοροί cumbia –στην Κολομβία, αλλά και παντού- με φούστες δαντελένιες και καπέλα ψάθινα, ο Gabriel García Márquez κι άλλοι λογοτέχνες, ταινίες κινηματογραφικές (La teta asustada) κι alebrijes –χάρτινες χειροτεχνίες με ζωάκια μυθικά σε μινιατούρα, γεύσεις λαχταριστές απ’ το Μεξικό (mole poblano) και τη Βραζιλία (feijoada), αυτά κι άλλα πολλά είναι η Λατινική Αμερική!

Πάνε 50.000 χρόνια από τότε που διάφορες φυλές εγκατέλειψαν τη Μογγολία και περνώντας, άλλοι από τον Βερίγγειο Πορθμό, κι άλλοι διασχίζοντας τον Ειρηνικό Ωκεανό, έφτασαν στην αμερικανική ήπειρο, για να δημιουργήσουν εκεί πρωτότυπους πολιτισμούς, που μας μαγεύουν ακόμα και σήμερα.

Από το 2.000 π.Χ., οι Μάγιας του Yucatán και οι ιθαγενείς του Teotihuacán, στην κεντρική Αμερική, χωρίς να διαθέτουν οχήματα με τροχούς, έχτιζαν πυραμίδες για τις αστρονομικές μελέτες και τις ανθρωποθυσίες τους και είχαν τη γνώση της μαθηματικής έννοιας του 0. Το Chichén Itzá στο Μεξικό και το Tikal στη Γουατεμάλα είναι «must» στη ζωή ενός ταξιδιώτη των πολιτισμών και των γλωσσών τους.

Από τον 13^ο αιώνα μ.Χ., μέχρι και τον 15^ο, οι Αζτέκοι στο Tlatelolco (Μεξικό) και οι Ίνκας στο Machu Picchu (Περού) –που δεν έχτιζαν πυραμίδες, ας μην τα μπερδεύουμε αυτά…-, θεωρούνται ως οι μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του παναμερικανικού πολιτισμού. Οι απόγονοί τους μιλούν σήμερα, εκτός από την ισπανική, και τις δικές τους γλώσσες: náhuatl και quechua, αντίστοιχα. Είναι μύθος το ότι αυτοί οι λαοί έχουν εξαφανιστεί. Ακόμη πιο γελοία είναι η θεωρία ότι αυτοί είναι… «εξωγήινοι» που κατέβηκαν με UFO στη Nazca του Περού με τους… διαδρόμους προσγείωσης κι αποίκησαν τον πλανήτη Γη… Όμως το μεγαλύτερο σφάλμα είναι αυτό που λένε μερικοί αδαείς και ανιστόρητοι, ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν έρθει σε επαφή με τους προκολομβιανούς πολιτισμούς… Σήμερα, στα ινδιάνικα χωριά της λίμνης Atitlán, στη Γουατεμάλα, οι απόγονοι των ορεινών Μάγιας k´iché και kakchiquel εξακολουθούν να κάνουν τις μυστηριακές τους τελετές στους θεούς του Ήλιου και του καλαμποκιού. Και πιο πέρα, οι ιθαγενείς Αϋμαρά στα «παζάρια των μαγισσών» της βολιβιανής πρωτεύουσας Λα Παζ, και στην Παραγουάη οι ινδιάνοι Γουαρανί πουλάνε τα πολύχρωμα ρούχα και υφαντά τους.

Πολύ αργότερα, μετά την αποικιακή περίοδο του 16^ου αι. και τις επαναστάσεις ανεξαρτησίας του 19^ου αι., οι δικτατορίες και οι εμφύλιοι πόλεμοι του Pinochet και των sandinistas μεταξύ πολλών άλλων διαφόρων πολιτικών κατευθύνσεων, χάραξαν την ψυχή του σύγχρονου Λατινοαμερικάνου, που αναζητά την πολιτισμική του ταυτότητα κάπου ανάμεσα στους γηγενείς Ινδιάνους, στους Ισπανούς και Πορτογάλους αποικιοκράτες και στους Αφρικανούς σκλάβους. Γλώσσες, γλώσσες, γλώσσες, λοιπόν!…

Μας καθηλώνει η πεντατονική μουσική των κέτσουα (Ίνκας) στις Άνδεις. Για να καταλάβουμε, όμως, τα συναισθήματα που εκφράζει, θα πρέπει να μάθουμε πολύ καλά –όχι επιφανειακά- τα ισπανικά και όσοι… αντέχουμε ακόμα και τη runasimi, τη γλώσσα των Ίνκας που μιλιέται μέχρι και σήμερα σχεδόν παντού εκεί πάνω, στα βουνά!!!

Ας συνεχίσουμε νοτιότερα, στο Μπουένος Άιρες, με τις φαρδιές, μοντέρνες λεωφόρους και με το πολύχρωμο παλιό λιμάνι La Boca, όπου είχαν καταφτάσει οι Ιταλοί πρόσφυγες τον καιρό του Garibaldi κι εξακολουθούν να χορεύουν tango –αυτόν τον χορό που νομίζουμε ότι είναι ερωτικός… Πιο πέρα, οι gauchos, οι μοναχικοί καβαλάρηδες της αργεντίνικης pampa διαιωνίζουν αυτόν τον πολιτισμό με την μελωδική ισπανική γλώσσα.

Βορειοανατολικά, τώρα, στην Κούβα, για να πιούμε ένα ρούμι Habana Club και να καπνίσουμε ένα πούρο Romeo y Julieta.

Βράδυ, πια, στην Κόστα Ρίκα, θα θαυμάσουμε την κατακόκκινη λάβα του ηφαιστείου Arenal, δίπλα στο Río Celeste, το καταγάλανο ποτάμι μέσα στο πρωτογενές τροπικό δάσος της βροχής 10.000 ετών, που θυμίζει… Jurassic Park!

Όσο για τη Βραζιλία, ε, αυτή ζει σ’ έναν δικό της κόσμο, που μας φαντάζει μαγικός, αλλά στην πραγματικότητα είναι δύσκολο κατόρθωμα να ζήσουμε εκεί ως ξένοι μόνιμοι κάτοικοι. Το άγαλμα του Χριστού στο Rio, η παραλία της Copacabana και το καρναβάλι είναι μόνο η βιτρίνα της χώρας. Η νοοτροπία του λαού διαφέρει τόσο πολύ από την ελληνική, όσο διαφέρει και η πορτογαλική γλώσσα του Ρίο ντε Τζανέιρο όχι μόνο από τη δική μας, αλλά κι από εκείνη της Λισαβόνας, που μόνο στη γραπτή τους μορφή μοιάζουν. Κι αυτό το καταλαβαίνουμε όταν διαβάσουμε τα βιβλία του λογοτέχνη Jorge Amado, και δούμε τις κλασικές ταινίες, όπως το Orfeu negro, που βασίζεται στην αρχαία ελληνική μυθολογία και παρουσιάζει τη ζωή των Αφρικανών σκλάβων στη Λατινική Αμερική.

Είναι, λοιπόν, η εκμάθηση της γλώσσας –είτε πρόκειται για την ισπανική της Ιβηρικής ή της Λατινικής Αμερικής, είτε για την πορτογαλική της Λισαβόνας ή και της Βραζιλίας, όχι μόνο μια εξάσκηση γραπτή και προφορική της γραμματικής και του λεξιλογίου, αλλά είναι κι ένα ταξίδι ονειρικό ανάμεσα στους ανθρώπους και στα μνημεία τους μέσα στη φύση, στους ήχους, στις αποχρώσεις, στις γεύσεις και στα αρώματα αυτών των πολιτισμών! Είναι 2 γλώσσες χρήσιμες για λόγους σπουδών κι επαγγελματικούς, που μας ανοίγουν παράθυρα κι ορίζοντες στη μόρφωση, στην εργασία, αλλά και στη διασκέδαση! Διαβάζοντας αυτό το κείμενο μάθατε ήδη ένα σωρό ισπανικές και πορτογαλικές λέξεις! Να, λοιπόν, ένα κίνητρο για να ξεκινήσετε μαθήματα ισπανικών και πορτογαλικών και να κατευθυνθείτε προς την Ιβηρική, ή τη Λατινική Αμερική, όπου τελικά σας ταιριάζει!

Ηλίας Ταμπουράκης

Καθηγητής ισπανικής & πορτογαλικής γλώσσας και πολιτισμού,

τ. διερμηνέας Διπλωματικού Σώματος & συγγραφέας,

πτυχιούχος UIMP, βραβείο UNESCO & κυβέρνησης Περού